İş Kanunu’nda Kıdem Tazminatı
I- GİRİŞ
Çalışma hayatında uzun yıllardır çalışan kişilerin merak ettiği konuların başında kıdem tazminatı gelmektedir.
Kıdem Tazminatı: Belirli bir işyerinde bir işverene bağlı olarak Kanun’da belirtilen fesih hallerinden en az bir yıllık kıdeme sahip işçiye veya işçinin ölümü halinde hak sahiplerine işveren tarafından ödenmesi gereken miktardır.
İşçi kıdem tazminatını hak edebilmesi için kıdemi aynı işverenin bir işyerinde veya farklı işyerlerinde çalışması sonucu bir yılı doldurmuş olmalıdır. Kıdem tazminatı işçinin almış olduğu ücretin son brüt tutarına göre belirlenir.
İşçinin aşağıda belirtilen şartlardan dolayı iş sözleşmesinin son bulması halinde kıdem tazminatına hak kazanacaktır. Bu şartlar;
1- İş Sözleşmesinin işveren tarafından Kıdem tazminatı hakkı doğuran sebepler ile fesih edilmesi,
2- İş Sözleşmesinin İşçi tarafından Kıdem tazminatı hakkı doğuran fesih sebepleri ile fesih edilmesi,
3- Muvazzaf Askerlik görevini yerine getirmek amacıyla fesih edilmesi,
4- Bağlı olduğu Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan yaşlılık veya Malullük aylığı ya da toptan ödeme almak amacıyla fesih edilmesi,
5- Sigortalılık süresi ve prim ödeme gün sayısını tamamlayıp emeklilik yaşını doldurmadan fesih,
6- Kadın işçinin evlendiği tarihten bir yıl içerisinde evlilik nedeniyle iş sözleşmesini feshetmesi halinde,
7- İşçinin ölümü nedeniyle iş sözleşmesinin son bulması.
II- KIDEM TAZMİNATI ALMA ŞARTLARI
A- İŞ SÖZLEŞMESİNİN İŞVEREN TARAFINDAN KIDEM TAZMİNATI HAKKI DOĞURAN SEBEPLER İLE FESİH EDİLMESİ
İşveren belirsiz süreli iş sözleşmesini İş Kanunu’nda belirtilen fesih bildirim süreleri verilerek veya bu sürelerde belirtilen ücreti peşin ödeyerek fesih edebilir. Bu şekilde yapılan fesihlerde en az bir yıllık kıdeme sahip işçinin kıdem tazminatı hakkı vardır.
İşveren sadece İş Kanunu’nun 25/II maddesindeki, işçinin ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan halleri sebebiyle işçiyi işten çıkartması halinde tazminat ödemez.
İş Kanunu’nun 25/II’deki Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller;
a- İş sözleşmesi yapıldığı sırada bu sözleşmenin esaslı noktalarından biri için gerekli vasıflar veya şartlar kendisinde bulunmadığı halde bunların kendisinde bulunduğunu ileri sürerek yahut gerçeğe uygun olmayan bilgiler veya sözler söyleyerek işçinin işvereni yanıltması.
b- İşçinin, işveren yahut bunların aile üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak sözler sarf etmesi veya davranışlarda bulunması yahut işveren hakkında şeref ve haysiyet kırıcı asılsız ihbar ve isnatlarda bulunması.
c- İşçinin işverenin başka bir işçisine cinsel tacizde bulunması.
d- İşçinin işverene yahut onun ailesi üyelerinden birine yahut işverenin başka işçisine sataşması, işyerine sarhoş yahut uyuşturucu madde almış olarak gelmesi ya da işyerinde bu maddeleri kullanması.
e- İşçinin, işverenin güvenini kötüye kullanmak, hırsızlık yapmak, işverenin meslek sırlarını ortaya atmak gibi doğruluk ve bağlılığa uymayan davranışlarda bulunması.
f- İşçinin, işyerinde, yedi günden fazla hapisle cezalandırılan ve cezası ertelenmeyen bir suç işlemesi.
g- İşçinin işverenden izin almaksızın veya haklı bir sebebe dayanmaksızın ardı ardına iki işgünü veya bir ay içinde iki defa herhangi bir tatil gününden sonraki iş günü, yahut bir ayda üç işgünü işine devam etmemesi.
h- İşçinin yapmakla ödevli bulunduğu görevleri kendisine hatırlatıldığı halde yapmamakta ısrar etmesi.
I- İşçinin kendi isteği veya savsaması yüzünden işin güvenliğini tehlikeye düşürmesi, işyerinin malı olan veya malı olmayıp da eli altında bulunan makineleri, tesisatı veya başka eşya ve maddeleri otuz günlük ücretinin tutarıyla ödeyemeyecek derecede hasara ve kayba uğratması.
B- İŞ SÖZLEŞMESİNİN İŞÇİ TARAFINDAN KIDEM TAZMİNATI HAKKI DOĞURAN FESİH SEBEPLERİ İLE FESİH EDİLMESİ
İşçi, İş sözleşmesini İş Kanunu’nda belirtilen fesih süresini vererek veya işçi ihbar tazminatı ödemekle yükümlü olarak iş sözleşmesini sonlandırdığında kıdem tazminatına hak kazanamaz. İstifa eden işçiye kıdem tazminatı ödenmez.
İş Kanunu’na göre fesih süreleri;
|
Bu haller dışında İş Kanunu’nun 24. maddesine göre “süresi belirli olsun veya olmasın işçi, aşağıda yazılı hallerde iş sözleşmesini sürenin bitiminden önce veya bildirim süresini beklemeksizin feshedebilir” maddesi gereğince iş sözleşmesini sonlandırması halinde kıdem tazminatına hak kazanır.
Bu şartlar;
1- Sağlık Sebepleri
a- İş sözleşmesinin konusu olan işin yapılması işin niteliğinden doğan bir sebeple işçinin sağlığı veya yaşayışı için tehlikeli olursa.
b- İşçinin sürekli olarak yakından ve doğrudan buluşup görüştüğü işveren yahut başka bir işçi bulaşıcı veya işçinin işi ile bağdaşmayan bir hastalığa tutulursa.
2- Ahlak ve İyiniyet Kurallarına Uymayan Haller Ve Benzerleri
a- İşveren iş sözleşmesi yapıldığı sırada bu sözleşmenin esaslı noktalarından biri hakkında yanlış vasıflar veya şartlar göstermek yahut gerçeğe uygun olmayan bilgiler vermek veya sözler söylemek suretiyle işçiyi yanıltırsa.
b- İşveren işçinin veya ailesi üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak şekilde sözler söyler, davranışlarda bulunursa veya işçiye cinsel tacizde bulunursa.
c- İşveren işçiye veya ailesi üyelerinden birine karşı sataşmada bulunur veya gözdağı verirse, yahut işçiyi veya ailesi üyelerinden birini Kanun’a karşı davranışa özendirir, kışkırtır, sürükler, yahut işçiye ve ailesi üyelerinden birine karşı hapsi gerektiren bir suç işlerse yahut işçi hakkında şeref ve haysiyet kırıcı asılsız ağır isnad veya ithamlarda bulunursa.
d- İşçinin diğer bir işçi veya üçüncü kişiler tarafından işyerinde cinsel tacize uğraması ve bu durumu işverene bildirmesine rağmen gerekli önlemler alınmazsa.
e- İşveren tarafından işçinin ücreti kanun hükümleri veya sözleşme şartlarına uygun olarak hesap edilmez veya ödenmezse,
f- Ücretin parça başına veya iş tutarı üzerinden ödenmesi kararlaştırılıp da işveren tarafından işçiye yapabileceği sayı ve tutardan az iş verildiği hallerde, aradaki ücret farkı zaman esasına göre ödenerek işçinin eksik aldığı ücret karşılanmazsa, yahut çalışma şartları uygulanmazsa.
3- Zorlayıcı Sebepler
İşçinin çalıştığı işyerinde bir haftadan fazla süre ile işin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebepler ortaya çıkarsa;
İşçi İş Kanunu’nun 24. maddesindeki şartlar sebebiyle iş sözleşmesini sonlandırması halinde kıdem tazminatına hak kazanacaktır.
C- MUVAZZAF ASKERLİK YAPMAK AMACIYLA FESİH
Askerlik görevini yapmak üzere, askere gitmeden önce askerlik nedeniyle işten ayrılan işçi kıdem tazminatına hak kazanır. Bu şartlar Muvazzaf askerlik görevini yerine getirmesi için geçerlidir.
D- BAĞLI OLDUĞU SOSYAL GÜVENLİK KURUMU’NDAN YAŞLILIK VEYA MALULLÜK AYLIĞI YA DA TOPTAN ÖDEME ALMAK AMACIYLA FESİH
İş sözleşmesinin işçinin yaşlılık aylığı bağlanması için Kurum’a başvurması ve kendisine tahsis yapılması durumunda kıdem tazminatına hak kazanır.
E- SİGORTALILIK SÜRESİ VE PRİM ÖDEME GÜN SAYISINI TAMAMLAYIP EMEKLİLİK YAŞINI DOLDURMADAN FESİH
İşçi, 506 Sayılı sosyal Sigortalar Kanunu’nun 60. maddesinin 1. fıkrasının (A) bendinin (a) ve (b) alt bendlerinde öngörülen yaşlar dışında kalan diğer şartları veya aynı Kanun’un Geçici 81. maddesine göre yaşlılık aylığı bağlanması için öngörülen sigortalılık süresini ve prim ödeme gün sayısını tamamlayarak kendi isteği ile sözleşmesini fesih ederse kıdem tazminatı almaya hak kazanır.
08.09.1999 tarihinden önce ilk defa sigortalı olanlar, 15 yıl sigortalılık ve 3600 prim ödeme günü ile 08.09.1999 ve 30.04.2008 tarihleri arasında ilk defa sigortalı olanlar, 25 yıldan beri sigortalı bulunması ve en az 4500 gün prim ödeme günü ile kıdem tazminatına hak kazanmaktadırlar. 08.09.1999 ve 30.04.2008 tarihleri arasında ilk defa sigortalı olanlar, 7000 gün prim ödemeleri durumunda da iş sözleşmelerini feshederek kıdem tazminatı talep edebileceklerdir.
F- KADIN İŞÇİNİN EVLENDİĞİ TARİHTEN BİR YIL İÇERİSİNDE SÖZLEŞMEYİ FESHETMESİ HALİNDE
Kadın işçinin evlendiği tarihten itibaren bir yıl içerisinde iş sözleşmesini kendi isteği ile sona erdirmesi halinde kıdem tazminatına hak kazanır.
G- İŞÇİNİN ÖLÜMÜ
İşçinin aynı işverene ait aynı veya farklı işyerlerinde sürekli veya aralıklı olarak en az bir yıl çalışması halinde kıdem tazminatı kanuni mirasçılarına ödenir.
İşveren mahkemeden alınan veraset ilamı ile kendisine başvuran mirasçılarına ilamda gösterilen pay oranında ödeme yapmalıdır.
III- SONUÇ
Çoğu kez işçi ile işveren arasında uyuşmazlıklara neden olan kıdem tazminatı, arabuluculuk yolu ile işçi ve işverenin karşılıklı anlaşmaya varmasıyla çözülmeye çalışılmakta, çözülemeyen hususlar ise İş Mahkemelerine açılan davalar sonucu çözülmektedir.
Kaynak: E-Yaklaşım